تقابل فناوری و حقوق معنوی در عصر هوش مصنوعی

در جهان امروز، با رشد پرشتاب فناوری‌های هوش مصنوعی، چالش‌هایی نوظهور در حوزه‌ی حقوق نشر و مالکیت فکری پدیدار شده‌اند. یکی از پرحاشیه‌ترین نمونه‌ها، حکم جدید دادگاهی در ایالات متحده درباره‌ی استفاده از کتاب‌های نویسندگان مشهور برای آموزش مدل‌های زبانی است. این حکم در خصوص شرکت آنتروپیک (Anthropic)، خالق مدل زبان بزرگ Claude، صادر شده که آثار نویسندگانی همچون آندره بارز، چارلز گریبر و کیرک والاس جانسون را بدون مجوز در دیتاست آموزشی خود گنجانده است.

بررسی حکم جنجالی قاضی ویلیام آلساپ درباره شرکت آنتروپیک

قاضی فدرال ویلیام آلساپ از سان‌فرانسیسکو، در حکمی غافلگیرکننده، بخش‌هایی از عملکرد آنتروپیک را استفاده عادلانه (Fair Use) قلمداد کرده است. وی آموزش مدل هوش مصنوعی بر پایه‌ی کتاب‌ها را به “خواننده‌ای که می‌خواهد نویسنده شود” تشبیه کرده و آن را خلاقانه و نه تقلیدی دانسته است.

با این حال، قاضی آلساپ در ادامه تأکید می‌کند که ذخیره‌سازی و استفاده از بیش از ۷ میلیون نسخه از آثار دارای حق نشر، تخلفی جدی محسوب می‌شود. میزان جریمه نهایی شرکت قرار است در ماه دسامبر مشخص شود.

استفاده عادلانه یا نقض گسترده کپی‌رایت؟

اگرچه مفهومی مانند “استفاده عادلانه” در قانون آمریکا پیش‌بینی شده است، اما دامنه‌ی تفسیر آن در زمینه هوش مصنوعی همچنان مبهم و پر مناقشه است. آیا الگوریتمی که از داده‌های دارای حق نشر تغذیه می‌شود، بدون رضایت نویسنده، دست به نقض حقوق زده است یا در حال آفرینش خلاقیت جدید است؟

واکنش‌ها: از رضایت شرکت آنتروپیک تا نگرانی ناشران

آنتروپیک از این حکم استقبال کرده و آن را گامی در جهت پیشرفت علمی و حمایت از نوآوری می‌داند. در مقابل، کارشناسان حقوق نشر از جمله «جان استرند» هشدار می‌دهند که این حکم می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای صدور مجوزهای غیررسمی استفاده از آثار ادبی توسط مدل‌های زبانی باشد. به باور او، مسیر این پرونده احتمالاً به دیوان عالی آمریکا خواهد رسید.

پیامدهای این حکم برای نویسندگان و صنعت نشر

این تصمیم قضایی به‌طور بالقوه می‌تواند درآمد نویسندگان، ناشران و کل صنعت نشر را تهدید کند. بسیاری از آثار، بدون رضایت صاحب اثر، به مدل‌های زبانی تزریق می‌شوند. این امر می‌تواند ارزش تجاری کتاب‌ها را کاهش داده و انگیزه خلق آثار جدید را تضعیف کند.

مقایسه وضعیت حقوق نشر در آمریکا و بریتانیا

در حالی‌که قانون ایالات متحده گاه از استفاده گسترده تحت عنوان “استفاده عادلانه” حمایت می‌کند، بریتانیا رویکرد محافظه‌کارانه‌تری دارد. دولت این کشور اخیراً پیشنهاد داده است که شرکت‌های فناوری بتوانند از آثار دارای حق نشر استفاده کنند، مگر اینکه نویسنده به‌صورت رسمی انصراف دهد. این پیشنهاد با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی جامعه ادبی مواجه شده است.

آینده حقوق مالکیت فکری در برابر رشد سریع هوش مصنوعی

با افزایش شمار پرونده‌های مربوط به حق نشر و هوش مصنوعی، آینده‌ی این حوزه پرچالش و مبهم به نظر می‌رسد. سؤال‌های کلیدی همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند:

• آیا آموزش مدل‌های زبانی بدون رضایت صاحب اثر، قانونی است؟
• چه تعادلی باید بین خلاقیت الگوریتمی و حقوق انسانی برقرار شود؟
• آیا باید چارچوب‌های قانونی جدیدی برای حفاظت از آثار فرهنگی وضع شود؟

نتیجه‌گیری

این پرونده تنها آغاز یک بحث گسترده درباره‌ی حقوق نویسندگان در عصر هوش مصنوعی است. در حالی‌که فناوری با سرعتی بی‌سابقه در حال پیشروی است، قوانین ما همچنان نیازمند بازتعریف و به‌روزرسانی هستند.